Bánh Bác - đặc sản tiến vua của người làng Giang Xá và Lưu Xá

Bánh Bác - thức bánh tiến vua

Được biết, bánh Bác xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ 6 thời vua Lý Nam Đế. Đây là một trong những thức quà tiến vua của người dân 2 làng Giang Xá (Thị trấn Trạm Trôi, Hoài Đức, Hà Nội ngày nay) và Lưu Xá (Đức Giang, Hoài Đức, Hà Nội ngày nay), để dâng lên vị vua đầu tiên khai sinh ra triều đại Tiền Lý, cũng là người anh hùng đã lập ra nước Vạn Xuân,

Ngày nay, đối với người dân 2 làng Giang Xá và Lưu Xá, bánh Bác không chỉ là một món ăn mà còn là biểu tượng của cả làng, thường xuất hiện trong các dịp lễ hội. Ngày lễ lớn nhất được biết tới là 12 tháng Giêng hàng năm, cũng là ngày người dân vùng này tổ chức hội làng để bày tỏ lòng thành kính với vua Lý Nam Đế.

Nhưng không chỉ vậy, vào dịp cúng rằm hàng tháng, nhiều bà, mẹ trong các gia đình hai làng này vẫn giữ thói quen lâu nay là mua gấc, đậu xanh,... về làm món bánh Bác để thờ cúng tổ tiên hoặc làm quà tặng cho con cháu hay các nhà khác. Kể cả trong những dịp hỉ cũng không thể thiếu thức bánh này. Theo truyền thống nhiều đời nay, hễ con gái Giang Xá, Lưu Xá lấy chồng, nhà gái lại thách cưới nhà trai bằng tráp bánh Bác. Vì thế người làng mới có câu: "Dù ai chồng chán, vợ chê/Ăn miếng bánh bác lại về với nhau".

Bánh bác tiến vua được coi là biểu tượng của cả làng Giang Xá, Lưu Xá

Bánh Bác có gì đặc biệt?

Bánh Bác gồm 1 lớp nhân đỗ phía trong, được bọc bằng 2 lớp bột nếp màu trắng và đỏ. Bánh được gói giống với bánh chưng tròn, khi ăn cắt ra từng khoảnh nhỏ. Là một món dễ ăn, tuy vậy cách làm bánh lại kỳ công và cần sự tỉ mỉ. Để làm được một tày bánh ngon, nguyên liệu phải lựa chọn cẩn thận: gạo nếp cái hoa vàng, gấc đỏ, đỗ xanh tươi, đường hoa mai, mỡ thăn lợn, lá chuối và lạt buộc bánh.

Cái tên bánh Bác được tạo ra khi người dân miêu tả quá trình làm bánh: "bác" bột qua chảo mỡ. Nhiều người giải thích từ “bác” là do người dân 2 làng nói chệch từ “rán, chiên”, vậy nên bánh Bác vốn có nghĩa là bánh rán. Nhưng nếu đem ra so sánh thì bánh Bác và bánh rán hiện giờ có rất nhiều điểm khác nhau.

Bột nếp sau khi được nhào sẽ chia làm 2 phần, một phần để nguyên và 1 phần trộn với gấc, sau đó thì đưa lên chảo. Chảo tốt phải là chảo làm bằng gang, còn mỡ dùng để bác bánh phải là mỡ thăn lợn chứ tuyệt không được dùng mỡ thực vật. Sau khi chảo nóng thì bột sẽ được cho vào để "bác”. Dưới nhiệt độ, những khoanh bột dần trở nên dẻo và mềm.

Ông Đỗ Phú Phủ, một nghệ nhân làm bánh bác ngon nổi tiếng trong làng, đang bác bánh bằng tay

Đây là lúc quan trọng quyết định độ ngon của bánh, khi người làm cần căn đúng tỷ lệ mỡ và nhiệt độ lửa, đồng thời nhanh tay lật bột nếp qua lại trên chảo nóng bằng tay trần, vừa lật vừa ép cho miếng bột mỏng được dàn đều khắp chảo. Đây là kỹ thuật rất khó, vì dưới nhiệt độ cao của mỡ lợn và chảo gang, người không có kinh nghiệm sẽ dễ bị bỏng, bị thương. Sau khi “bác”, bột gạo nếp chín sẽ được tán mỏng, để nguội rồi chồng lớp bột trắng lên trên lớp bột đỏ.

Đỗ xanh nấu chín sau khi được trộn cùng đường hoa mai thì cán thành hình trụ to khoảng 3 - 5cm. Cuối cùng, phần nhân đỗ sẽ được đặt lên trên lớp bột trắng rồi cuộn tròn lại thành hình như cây giò và gói trong lá chuối. Kỳ công là vậy nên trung bình phải mất khoảng 5 tiếng để một chiếc bánh ngon ra đời. Một tày bánh Bác ngon là khi lớp bánh trắng và đỏ mỏng đều, dẻo thơm. Nếu làm đúng công thức thì khi cắt bánh ra, phần mặt cắt của miếng bánh sẽ đẹp như một bông hoa với nhụy vàng và cánh đỏ trắng đan xen.

Phần nhân đỗ được đặt lên trên lớp bột nếp rồi cuộn tròn lại

Bánh được lăn qua mè rang rồi bọc trong lá chuối

Giá trị dinh dưỡng của bánh Bác

Không chỉ ngon, những nguyên liệu trong bánh Bác đều mang rất nhiều giá trị dinh dưỡng. Từ xưa đến nay đậu xanh vẫn là nguyên liệu được ưa chuộng nhờ những công dụng tuyệt vời, trong đó có tác dụng tăng cường hệ miễn dịch, giảm nguy cơ ung thư đại trực tràng và ung thư đường tiêu hoá nhờ các chất chống oxy hoá. Bên cạnh đó, nhờ hàm lượng chất xơ cao, đậu xanh còn giúp giảm lượng cholesterol, trợ giảm huyết áp, phòng ngừa cách bệnh liên quan đến tim mạch.

Đậu xanh có hàm lượng chất xơ cao, giúp giảm lượng cholesterol, trợ giảm huyết áp, phòng ngừa cách bệnh liên quan đến tim mạch

Không chỉ thế, gấc cũng là một loại quả mang nhiều tác dụng tuyệt vời. Không chỉ chứa nhiều vitamin và khoáng chất, gấc còn chứa hàm lượng Lycopen cao gấp 70 lần cà chua, giúp phòng chống ung thư, đặc biệt là ung thư vú, ung thư tuyến tiền liệt,…

Giống với đậu xanh, gấc cũng có tác dụng giảm lượng cholesterol và nâng cao hệ thống miễn dịch. Tinh chất Curcumin trong dầu gấc có khả năng loại bỏ các gốc tự do gây ung thư có trong thực phẩm hàng ngày. Bên cạnh đó, Beta caroten trong màng quả gấc còn có thể chống oxy hóa mạnh, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể, đồng thời vitamin A sẽ giúp tăng cường thị lực và làm đẹp da.

Trong quả gấc chứa rất nhiều vitamin và khoáng chất

Bánh Bác ban đầu là một loại sản vật để tiến vua. Dần dần, người dân chỉ nhau cách làm và bánh Bác dần trở thành một đặc sản được nhiều người yêu mến. Hương vị thơm ngon cùng những giá trị dinh dưỡng tuyệt vời mà thức quà này đem lại đã biến món bánh trở thành một phần không thể thiếu trong các lễ hội, sự kiện lớn của làng như ngày Tết, ngày rằm, hội làng, cúng bái tổ tiên,...

Nếu có dịp đến Hoài Đức - Hà Nội, đừng quên thử một miếng bánh Bác ở Làng Lưu Xá và Giang Xá nhé!