Bộ Tài chính Nhật Bản đã trình đề nghị này lên Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền vào ngày 26/8 trong bối cảnh các nhà hoạch định chính sách đang xây dựng dự thảo ngân sách cho năm tài khóa 2026, bắt đầu vào ngày 1/4/2026 và kéo dài tới ngày 31/3/2027.

Khoản dự toán trả lãi nợ vay 220 tỷ USD trên đánh dấu mức tăng 15% so với dự toán của năm tài chính hiện tại và là lần đầu tiên vượt mức 30 nghìn tỷ yên. Sự gia tăng này có thể sẽ làm giảm ngân sách chi tiêu công ở các lĩnh vực khác.

Đây là con số cao kỷ lục, phản ánh sức ép ngày càng lớn từ chính sách tiền tệ đảo chiều và những khoản chi tiêu xã hội ngày một phình to.

Tổng dự toán ngân sách cho năm 2026 của Chính phủ Nhật dự kiến sẽ lần đầu tiên vượt 120 nghìn tỷ yên trong bối cảnh quốc gia này đang chật vật với chi phí chăm sóc dân số già tăng mạnh.

Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản yêu cầu phân bổ ngân sách 34,79 nghìn tỷ yên, một con số kỷ lục. Còn Bộ Quốc phòng yêu cầu 8,8 nghìn tỷ yên, cũng là mức cao nhất mọi thời đại.

Trong chi phí trả nợ công, riêng tiền trả lãi dự kiến tăng 25% lên mức kỷ lục 13,04 nghìn tỷ yên. Con số này được đưa ra dựa trên giả định lãi suất là 2,6%, cao hơn so với mức 2% của ngân sách tài khóa năm 2025. Mức lãi suất mới này xét tới xu hướng lãi suất dài hạn và cả biên độ để ứng phó với lãi suất tăng đột ngột.

Trong phiên giao dịch ngày 26/8, lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản kỳ hạn 10 năm mới phát hành ghi nhận mức cao nhất trong 17 năm là 1,62%.

Các nhà đầu tư trái phiếu hiện đặt cược vào khả năng Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) sẽ tăng lãi suất và cũng lo lắng về tình hình tài khóa có xu hướng xấu đi của Nhật.

Liên minh cầm quyền do LDP dẫn đầu hiện không chiếm đa số ở cả Thượng viện và Hạ viện và đang đối mặt với áp lực do chi tiêu gia tăng trong khi thu thuế giảm.

Nợ công gia tăng cũng làm tăng chi phí trả lãi. Dư nợ trái phiếu chính phủ Nhật Bản hiện đã vượt 1 triệu tỷ yên.

Trong bối cảnh tổng sản phẩm trong nước (GDP) danh nghĩa của Nhật tăng lên do lạm phát, tỷ lệ nợ trên GDP của nước này dự kiến sẽ giảm xuống. Tuy nhiên, gánh nặng nợ của Tokyo vẫn cao hơn so với mức bình quân của thế giới. Do đó, kể cả khi lãi suất tại nước này chỉ tăng nhẹ, chi phí trả lãi cũng tăng vọt.

Trong dự toán ngân sách tài khoán năm 2026, Bộ Tài chính duyệt mức tăng 20% chi tiêu tùy ý cho các hạng mục quan trọng và không yêu cầu giảm các khoản chi hiện tại như những năm trước. Khoản ngân sách này sẽ được dùng cho việc ứng phó với lạm phát cùng các ưu tiên khác.

Với các khoản chi tiêu bắt buộc, như chi phí nhân sự, các bộ ngành có thể đưa ra yêu cầu phân bổ ngân sách cao hơn để phản ánh chi phí sinh hoạt tăng lên. Đơn cử, Bộ Đất đai, Cơ sở hạ tầng, Giao thông và Du lịch đang đề xuất tăng ngân sách cho bộ này thêm 10%. Trước đây, các bộ ngành trong Chính phủ Nhật thường yêu cầu phân bổ ngân sách không vượt quá mức chi của năm trước.

Trong khi chi phí trả nợ phình to, người dân Nhật Bản cũng đang phải vật lộn với một cuộc khủng hoảng lạm phát. Lạm phát lõi duy trì quanh mức 3,1% trong tháng 7/2025, cao hơn mục tiêu 2% mà BOJ đặt ra. Đặc biệt, lạm phát thực phẩm lên tới 8,3%, đẩy chi tiêu ăn uống của toàn bộ các hộ gia đình.

Trong bối cảnh tiền lương thực tế không theo kịp đà tăng giá, nhiều gia đình phải thắt chặt chi tiêu, làm giảm động lực tiêu dùng vốn là trụ cột tăng trưởng trong nước. Những món ăn vốn quen thuộc trong văn hóa Nhật giờ trở thành xa xỉ, khi một bát cơm nhím biển có giá tới 100–120 USD. Riêng giá gạo đã tăng tới gần 100% so với năm ngoái.

Sự thiếu hụt gạo tại Nhật Bản bắt đầu vào tháng 8 năm ngoái do tình trạng mua hàng hoảng loạn, sau khi chính phủ cảnh báo về một trận động đất lớn. Áp lực cung đã giảm bớt sau vụ thu hoạch mùa thu sau đó, song tình trạng thiếu hụt và giá cả tăng cao đã trở lại vào đầu năm nay, khi lạm phát dai dẳng.

Trước tình hình này, một số người Nhật chấp nhận mua gạo ở Hàn Quốc mang về quê nhà sử dụng. Họ chỉ cần bay 2 tiếng 30 phút là đã có thể mua gạo với giá rẻ hơn.

“Nhiệm vụ của tôi khi đến Seoul (Hàn Quốc) là mua gạo và trở về nhà. Gạo ở Nhật Bản hiện đang rất đắt nên tôi quyết định mua gạo ở Hàn Quốc. Ở Hàn Quốc, bạn phải đến quầy kiểm dịch thực vật xuất nhập khẩu và điền vào một loạt tờ khai. Tuy nhiên các tờ khai này đều có sẵn mẫu nên thủ tục rất đơn giản”, một người dùng mạng xã hội tên A chia sẻ mẹo.

Nhật Bản dự trữ khoảng 1 triệu tấn gạo khẩn cấp, đang được cất tại khoảng 300 cơ sở trên khắp cả nước. Tokyo đã hai lần xả kho dự trữ gạo để kiềm chế giá gạo tiếp tục tăng, song đến nay vẫn không hiệu quả.

Không chỉ gạo, giá ba loại nguyên liệu chính của món lẩu Nhật, một món ăn truyền thống vào mùa đông, gồm rau cải thảo, tỏi tây và cà rốt, cũng tăng phi mã so với mức bình quân trong dài hạn. Các hộ gia đình buộc phải cắt giảm rau trong bữa ăn gia đình trong bối cảnh đất nước đang trải qua sự dịch chuyển kinh tế lớn nhất trong hơn ba thập kỷ.

“Lạm phát cao nhưng chi tiêu không tăng tương ứng, cho thấy xu hướng tiêu dùng tại đây đang yếu đến mức nào”, Hideo Kumano - nhà kinh tế học tại Viện nghiên cứu Dai-Ichi Life nhận xét.

Ngân hàng Trung ương Nhật Bản vì thế đang trong thế tiến thoái lưỡng nan. Sau hơn một thập niên duy trì lãi suất siêu thấp để hỗ trợ nền kinh tế, BOJ đã bắt đầu chu kỳ nâng lãi từ đầu năm 2025, đưa lãi suất ngắn hạn lên 0,5% và dự kiến còn tiếp tục tăng. Tuy nhiên, sự thận trọng của Thống đốc Ueda khiến nhiều nhà quan sát lo ngại ngân hàng này đang quá chậm chạp trong việc kiềm chế lạm phát. Một số chính trị gia như Taro Kono đã kêu gọi hành động cứng rắn hơn, cho rằng nếu không kiểm soát giá cả, áp lực lên hộ gia đình và doanh nghiệp sẽ trở nên khôn lường.

Ngược lại, tăng lãi quá nhanh cũng có thể bóp nghẹt tăng trưởng, bởi kinh tế Nhật vốn đang chật vật. Chi tiêu chính phủ suy yếu, trong khi xuất khẩu chững lại.

Đằng sau những con số ấy là một cấu trúc xã hội già cỗi. Nhật Bản là một trong những quốc gia già hóa nhanh nhất thế giới: tỷ lệ người trên 65 tuổi chiếm gần 30% dân số. Chi tiêu cho an sinh xã hội, y tế và lương hưu vì vậy tăng vọt, từ khoảng 6% thu nhập quốc dân trong thập niên 1970 lên tới 28% năm 2025. Khi lực lượng lao động ngày càng thu hẹp, sức ép duy trì hệ thống phúc lợi trở thành gánh nặng không thể tránh khỏi.

Những khó khăn trên phản ánh một nền kinh tế đang ở thế giằng co. Lạm phát cao kéo theo nguồn thu ngân sách, nhưng các chuyên gia cảnh báo, đó chỉ là một “cửa sổ cơ hội ngắn hạn”. Nếu không có những cải cách cơ cấu sâu rộng, Nhật Bản sẽ khó thoát khỏi vòng xoáy nợ nần và trì trệ.

×