Thanh tra Chính phủ chỉ ra hàng loạt sai phạm tại Tổng công ty Đường sắt Việt Nam

Cụ thể, những vi phạm trong sắp xếp lại, cổ phần hóa, thoái vốn và quản lý sử dụng đất đai khi thực hiện cổ phần hóa tại Tổng công ty Đường sắt Việt Nam - TNHH MTV (VNR). Trách nhiệm thuộc Bộ Giao thông vận tải, VNR và một số đơn vị liên quan.

Cổ phần hóa tại 26 đơn vị không đúng quy định công khai, minh bạch theo nguyên tắc thị trường

Theo Thông báo Kết luận thanh tra số 2414/TB-TTCP, Bộ Giao thông vận tải (GTVT) chỉ đạo cổ phần hóa các công ty bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt có quy mô nhỏ, phân tán rải rác, tỷ lệ bán cổ phần ra ngoài rất thấp, chủ yếu bán cho người lao động, khiến công tác cổ phần hóa của 26 đơn vị cổ phần hóa đều không đạt mục tiêu, yêu cầu, còn tình trạng khép kín trong nội bộ doanh nghiệp không đúng với quy định là thực hiện công khai, minh bạch theo nguyên tắc thị trường.

Tổng công ty Đường sắt Việt Nam khi xác định giá trị doanh nghiệp các công ty đã thực hiện trích trước chi phí sửa chữa lớn tài sản cố định (Công ty TNHH MVT Vận tải đường sắt Hà Nội với số tiền 23.816 triệu đồng, Công ty TNHH MTV Đường sắt Sài Gòn với số tiền 45.836 triệu đồng) không đúng quy định.

Tổng công ty Đường sắt Việt Nam có 20 doanh nghiệp không có văn bản gửi UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương để được thống nhất về phương án sử dụng đất trước khi xác định giá trị doanh nghiệp nhưng Bộ GTVT vẫn phê duyệt giá trị doanh nghiệp là chưa đúng quy định. 6 doanh nghiệp có văn bản gửi UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, tuy nhiên các tỉnh, thành phố không có văn bản trả lời theo quy định nhưng Bộ GTVT vẫn phê duyệt giá trị doanh nghiệp là chưa thực hiện đúng quy định.

Các đơn vị đã thực hiện cổ phần hóa, đã chuyển sang hoạt động theo mô hình công ty cổ phần, nhưng phương án sử dụng đất lại chưa được thống nhất phải điều chỉnh, thay đổi, chưa được Bộ Tài chính phê duyệt và địa phương xác nhận. Ngoài ra, phần lớn diện tích đất trước đây do các đơn vị kết cấu hạ tầng đường sắt quản lý, sử dụng, nhưng sau khi cổ phần hóa lại giao về Tổng công ty dẫn đến khó khăn trong quản lý, sử dụng cơ sở nhà đất của Tổng công ty và 26 công ty cổ phần.

Các khó khăn, vướng mắc này Bộ GTVT chưa giải quyết sẽ gây khó khăn vướng mắc trong hoạt động của 26 công ty cổ phần. Thanh tra Chính phủ nêu rõ, để xảy ra tồn tại nêu trên, trách nhiệm thuộc Ban Chỉ đạo cổ phần hóa, VNR, các đơn vị thành viên của VNR, Bộ GTVT.

Nhiều bất cập trong sử dụng đất, chưa thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai; còn để đất hoang phí

Trước khi thực hiện cổ phần hóa các đơn vị, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam quản lý 772 cơ sở nhà đất với tổng diện tích khoảng 11.519.709 m2. Từ năm 2015, thực hiện các quyết định tái cơ cấu doanh nghiệp, VNR đã thực hiện cổ phần hóa 26 đơn vị thành viên thì VNR giữ lại 630 cơ sở, chỉ giao 26 đơn vị quản lý sử dụng 142 cơ sở.

Đáng chú ý, trong tổng số 630 cơ sở của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam thì Bộ Tài chính mới phê duyệt phương án sử dụng đất 175 cơ sở; 445 cơ sở chưa được phê duyệt. Trong 142 cơ sở giao cho 26 đơn vị thì bộ Tài chính mới phê duyệt phương án sử dụng đất 44 cơ sở. Đối với cơ sở nhà đất tại 551 Nguyễn Văn Cừ, huyện Gia Lâm, Hà Nội của Nhà máy xe lửa Gia Lâm, VNR quản lý, sử dụng 158.752 m2; Công ty cổ phần Xe lửa Gia Lâm quản lý, sử dụng 9.838 m2 và Công ty cổ phần Vận tải đường sắt Hà Nội quản lý, sử dụng 35.283 m2.

Tuy nhiên, phương án sử dụng đất này chưa được Bộ Tài chính chấp thuận; Bộ GTVT phê duyệt phương án cổ phần hóa Công ty cổ phần Xe lửa Gia Lâm, Công ty cổ phần Vận tải đường sắt Hà Nội trong khi chưa được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt phương án sắp xếp lại, xử lý cơ sở nhà đất tại 551 Nguyễn Văn Cừ theo quy định của pháp luật về cổ phần hóa. Đến tháng 8/2023, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam còn nợ tiền thuê đất tại cơ sở nhà đất này với tổng số tiền là 482.252 triệu đồng.

Đáng chú ý, cùng một cơ sở nhà đất 551 Nguyễn Văn Cừ nhưng có 2 quy hoạch khác nhau. Cụ thể, theo Quyết định 6115/QĐ-UBND ngày 21/11/2014 phê duyệt vị trí cơ sở nhà đất là phân khu đô thị N10 (trong đó có nội dung di dời cơ sở nhà đất 551 Nguyễn Văn Cừ). Trong khi theo quy hoạch ngành đường sắt được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt thì cơ sở nhà đất này được tiếp tục sử dụng làm công nghiệp đường sắt.

Đối với cơ sở nhà đất 2.800 m2 tại 107 Trần Hưng Đạo, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội, đến thời điểm kiểm tra, xác minh, VNR chưa hoàn thiện hồ sơ pháp lý của khu đất, chưa chấm dứt được việc cho thuê tại cơ sở, chưa thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai; còn để đất hoang phí. Tổng công ty Đường sắt Việt Nam đã đề nghị Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp xem xét, cho điều chỉnh phương án sắp xếp cơ sở nhà đất từ “giữ tiếp tục sử dụng” thành “chuyển giao về địa phương quản lý, xử lý”.

Để xảy ra tồn tại nêu trên, trách nhiệm thuộc về Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, Bộ GTVT, 26 đơn vị thành viên thực hiện cổ phần hóa.

Vi phạm quy định về thoái vốn, không tổ chức đấu giá công khai

Cũng theo Thanh tra Chính phủ, khi VNR thực hiện thoái vốn, Công ty Chứng khoán Ngân hàng Công thương không phát hành Chứng thư Thẩm định giá tại 3 doanh nghiệp (Công ty cổ phần Vận tải và Thương mại Đường sắt; Công ty cổ phần Đầu tư và Xây dựng GTVT; Công ty cổ phần Dịch vụ vận tải đường sắt) mà chỉ có báo cáo đánh giá khả năng chuyển nhượng các khoản đầu tư tài chính là chưa thực hiện đúng quy định.

Giá trị cổ phiếu được xác định dựa trên báo cáo tài chính năm 2012 nhưng quá trình thoái vốn diễn ra vào 2014 - 2015, gây ra tình trạng thiếu cập nhật giá trị thực tế.

Ngoài ra, VNR đã chuyển nhượng vốn tại CTCP Xuất nhập khẩu Vật tư Thiết bị Đường sắt và CTCP Toa xe Hải Phòng theo hình thức chào bán cạnh tranh mà không tổ chức đấu giá công khai, vi phạm quy định tại Nghị định số 91/2015/NĐ-CP.

Bộ GTVT cũng phê duyệt thoái vốn tại các công ty này dù kết quả thẩm định giá đã hết hiệu lực. Quy định tỷ lệ đặt cọc lên đến 30% giá trị cổ phần đăng ký mua tại một số công ty như CTCP Toa xe Hải Phòng là không phù hợp với Nghị định số 17/2010/NĐ-CP. Các sai phạm trên thuộc trách nhiệm của VNR, Bộ GTVT, và Công ty Chứng khoán Ngân hàng Công thương.