Giải Nobel Văn học 2024 thuộc về nữ nhà văn người Hàn Quốc

Nữ nhà văn người Hàn Quốc Han Kang, sinh năm 1970 đã được xướng tên vì những tác phẩm "văn xuôi đầy chất thơ mãnh liệt khi đối mặt với những tổn thương trong quá khứ và phơi bày sự mong manh của cuộc sống con người”.

Han Kang sinh ra tại thành phố Gwangju, Hàn Quốc trước khi cùng gia đình chuyển đến thủ đô Seoul khi mới 9 tuổi. Cô có nền tảng văn học từ bé: cha cô là tiểu thuyết gia nổi tiếng Han Seung-won. Bên cạnh viết lách, cô cũng dành trọn tâm huyết cho nghệ thuật và âm nhạc, điều này phản ánh.

Sự nghiệp văn chương của Han Kang bắt đầu vào năm 1993 với một số bài thơ xuất bản trên tạp chí Văn học và xã hội. Tác phẩm văn xuôi đầu tay của cô là tập truyện ngắn Love of Yeosu (tạm dịch: Tình yêu Yeosu ) ra mắt vào năm 1995. Ngay sau đó là một số tác phẩm văn xuôi khác, bao gồm cả tiểu thuyết và truyện ngắn. Đáng chú ý trong số đó là tiểu thuyết Your Cold Hands (tạm dịch: Tay người thì lạnh) - ghi đậm dấu ấn về sở thích nghệ thuật của Han Kang.

Han Kang được độc giả Việt Nam biết đến qua các tác phẩm Người ăn chay, Trắng, Bản chất của người. Với chiến thắng năm 2024, Han Kang sẽ nhận được 11 triệu crown Thụy Điển (khoảng 1 triệu USD). Lễ trao giải được tổ chức vào ngày 10/12 tại thủ đô Oslo, Na Uy.

Năm nay, những tác giả có tỉ lệ đặt cược thắng giải cao nhất là Tàn Tuyết, Gerald Murnane, Haruki Murakami, César Aira, Ersi Sotiropoulos, Margaret Atwood, Thomas Pynchon và Anne Carson - hầu hết đều là những tên tuổi quen thuộc với các văn sĩ.

Nobel Văn chương 2023 được trao cho nhà văn người Na Uy Jon Fosse, vì "những vở kịch và áng văn xuôi sáng tạo đã lên tiếng thay những điều không thể nói". Từ tháng 4 đến nay đã có 3 tác phẩm của ông được các đơn vị xuất bản tại Việt Nam mua bản quyền và phát hành là Ánh sáng trắng, Aliss bên đám lửa và Ba màn kịch.

Nobel Văn chương là giải thưởng được chờ đợi trên khắp thế giới, trao lần đầu vào năm 1901 cùng với các giải Nobel của các lĩnh vực Vật lý, Hoá học, Y học, và Hòa bình (Nobel Kinh tế được trao bắt đầu từ năm 1958).

Theo Ellen Mattson, thành viên Viện Hàn lâm Thụy Điển, về lý thuyết, Nobel Văn chương có thể trao cho bất kỳ ai cống hiến cho sự nghiệp viết lách và tạo tác được những thành quả tuyệt vời. Mỗi năm, Viện Hàn lâm nhận được trên 200 đề cử gửi về từ khắp nơi thế giới. Người đề cử là những nhà văn, nhà phê bình, nhà báo, người đại diện cho các tổ chức văn học và những người từng thắng giải Nobel trước đây.

Sau đó, ủy ban trao giải chọn ra khoảng 20, rồi 5 cái tên vào danh sách rút gọn. Ủy ban sẽ đọc và suy ngẫm về tất cả những gì các nhà văn này đã viết, đánh giá và giải thích rõ ràng cảm nghĩ về văn chương của họ. Ứng cử viên cuối cùng có thể được chọn thông qua thảo luận hoặc bỏ phiếu. Mattson cũng cho biết ủy ban không dựa vào các yếu tố đời tư của tác giả để xét giải, mà chọn lựa đều được đưa ra thuần túy dựa vào văn chương của họ.

Được cả thế giới ngóng chờ mỗi năm, Nobel Văn chương khó tránh được những tranh cãi. Giải thưởng bị cho là đã bỏ qua những tác gia vĩ đại nhất của văn chương thế giới và đôi khi đưa ra những lựa chọn… không đỡ được. Đỉnh điểm có thể kể đến giải thưởng trao cho ca sĩ - nhạc sĩ người Mỹ Bob Dylan, làm dấy lên chất vấn không chỉ về tiêu chí của giải thưởng và rộng hơn là biên hạn định nghĩa văn chương - khi đối sánh với những loại hình nghệ thuật có thể đậm đà tính văn học, thi ca khác.

Nobel Văn chương cũng chịu nhiều chỉ trích vì tập trung quá nhiều vào tác giả nam giới châu Âu. Từ năm 1901 đến năm 2023, giải thường được trao 116 lần cho 120 tác giả: 103 nam và 17 nữ (có 7 năm không trao giải). Người đoạt giải là các nhà văn viết bằng 25 ngôn ngữ khác nhau. Trong số các tác giả đoạt giải, có đến 29 người viết bằng tiếng Anh, 16 người viết bằng Pháp và 14 người viết bằng tiếng Đức; tổng cộng chiếm 50% tổng số người đoạt giải. Tuy nhiên, những năm gần đây có thể thấy được nỗ lực đa dạng hóa góc nhìn của Viện Hàn lâm Thụy Điển trước bối cảnh hội nhập văn chương quốc tế.

Một vài nhà văn quen thuộc với độc giả Việt Nam được vinh danh tại Nobel những năm gần đây có thể kể đến Kazuo Ishiguro, Patrick Modiano, Alice Munro, Annie Ernaux…