Tại sao rượu methanol có thể gây ngộ độc chết người?

Rượu methanol là gì?

Methanol là gì?

Methanol còn được gọi là carbinol, methyl alcohol, alcohol gỗ, methyl hydrate, methyl hydroxide, methyl alcohol,... Methanol tức rượumethyl là một chất cồn, có công thức hóa học là CH3OH, là loại rượu đơn giản nhất, nhẹ, không màu, dễ bay hơi, dễ cháy, dễ tan trong nước. Rượu methanol là một chất lỏng với mùi đặc trưng, hơi ngọt hơn ethanol (rượu uống).

Ở nhiệt độ phòng, methanol là một chất lỏng phân cực, được sử dụng như một chất chống đông, dung môi, nhiên liệu và một chất làm biến tính cho ethanol. Methanol cũng được sử dụng để sản xuất diesel sinh học thông qua phản ứng xuyên este hóa. Trong đời sống, methanol thường được sử dụng trong công nghiệp để làm chất chống đông lạnh, làm dung môi trong chất tẩy rửa sơn, nước rửa kính xe, mực in máy photo và làm nhiên liệu cho các loại bếp lò nhỏ,...

Methanol trong rượu là một chất cực độc.

Rượu methanol là gì?

Thành phần chính của rượu uống là ethanol có công thức hóa học là C2H5OH, trong khi methanol có công thức hóa học là CH3OH. Cả 2 loại rượu này đều được sản xuất bằng cách lên men và chưng cất. Trong khi ethanol được lên men từ tinh bột như ngũ cốc, các loại củ có chứa tinh bột hoặc đường thì methanol được lên men từ nguyên liệu có chứa cellulose (gỗ). Không giống rượu ethanol, methanol nguyên chất có độc tính cao, không thích hợp để uống.

Tại sao methanol độc mà lại làm rượu từ methanol? Câu trả lời là vì lợi nhuận, người sản xuất ra rượu với chi phí rẻ, tạo ra các loại rượu có hàm lượng methanol trong rượu rất cao, dễ gây ngộ độc.

Vì sao rượu methanol có thể gây ngộ độc?

Khi uống rượu methanol, methanol dễ dàng hấp thu qua ruột, da vào phổi. Sau khi vào cơ thể, methanol sẽ đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương sau 30 - 60 phút. Hóa chất này được chuyển hóa chậm ở gan. Khoảng 3% lượng methanol đưa vào cơ thể được đào thải qua phổi hoặc đào thải nguyên vẹn không thay đổi qua nước tiểu.

Methanol là một chất có độc tính thấp. Tuy nhiên, sau khi được đưa vào cơ thể, methanol sẽ bị oxy hóa tạo thành formaldehyde. Chất này sau đó tiếp tục bị oxy hóa tạo thành acid formic - acid kiến, thành phần chính của nọc kiến. Chính acid formic được xem là thủ phạm gây độc trong các trường hợp ngộ độc rượu methanol. Cuối cùng, acid formic được chuyển hóa thành CO2 và nước. Hai chất này được đào thải qua phổi và thận.

Quá trình oxy hóa xảy ra nhanh chóng khiến acid formic tích tụ trong huyết thanh và gây độc. Sự tích tụ của acid formic trong huyết thanh gây nên tình trạng toan chuyển hóa. Sự chuyển hóa methanol và tích tụ acid formic trong võng mạc gây tổn thương võng mạc, tổn thương thần kinh thị giác, dẫn đến mù lòa. Acid formic còn gây tổn thương não bộ, có thể dẫn đến tử vong.

Triệu chứng ngộ độc rượu methanol

Các biểu hiện tương tự như khi uống quá nhiều rượu nên người bị ngộ độc sẽ thấy buồn ngủ, lú lẫn, mất điều hòa vận động, nhức đầu, buồn nôn, nôn mửa, đau bụng kèm với các biểu hiện rối loạn thị giác cho đến mù mắt.

Trường hợp nhiễm độc nặng sẽ có dấu hiệu thở nhanh, hôn mê, suy thở, tụt huyết áp nặng, ngưng tim và có thể dẫn đến tử vong. Ngộ độc xảy ra rất nhanh, sau khi uống khoảng 6 – 8 giờ thì buồn nôn, nôn, nhức đầu, chóng mặt kéo dài khoảng 8 giờ sau thì tử vong. Từ khi uống cho đến khi chết chưa đầy 24 giờ.

Bác sĩ và điều dưỡng chăm sóc và theo dõi bệnh nhân ngộ độc methanol do uống rượu không rõ nguồn gốc. Ảnh: Bệnh viện Nhân dân Gia Định (TP HCM)

Điều này, khác với sự say rượu thông thường: lúc đầu nói nhiều, lộn xộn, mất thăng bằng do trung tâm ức chế bị ức chế; sau đó chuyển sang trạng thái mệt mỏi, ngủ li bì do toàn bộ thần kinh trung ương bị ức chế. Say rượu thông thường ít khi tử vong, trừ trường hợp ra lạnh, hay vốn có bệnh tim mạch.

Ngộ độc xảy ra ngay khi uống chưa quá nhiều, chưa quá say, có người sau khi uống còn tỉnh táo về đến nhà mới thấy mệt vào viện thì… chết.

Biện pháp xử trí khi bị ngộ độc rượu

Khi bị ngộ độc rượu nên tìm cách gây nôn hết rồi xát mạnh 2 bên má, cho nạn nhân uống một cốc sữa nóng, trà đặc. Tiếp theo, nên nới lỏng áo, quần, để nạn nhân nằm ở nơi thoáng mát nhưng tránh gió lùa trực tiếp. Tư thế đặt nạn nhân: nằm úp xuống giường, 2 tay xuôi ra sau, mặt nghiêng về bên trái. Không cho nạn nhân sử dụng thuốc chống nôn vì sẽ giữ chất độc và không cho uống Paracetamol vì sẽ làm hại gan.

Nếu nạn nhân có biểu hiện co giật, thở không đều, hôn mê, bị ngã có chảy máu tai, quầng mắt, loạn nhịp tim,... cần ngay lập tức đưa nạn nhân và những chất mà họ đã sử dụng (nghi ngờ là tác nhân gây ngộ độc) tới bệnh viện cấp cứu.

Cách phòng ngừa ngộ độc rượu methanol

Nhiễm độc rượu methanol là loại nhiễm độc nặng, nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa được bằng các cách sau:

Hạn chế sử dụng rượu, bia vì đây là chất độc hại, ảnh hưởng xấu tới gan, tim mạch, não bộ,...

Mỗi người chỉ nên uống 1 đơn vị rượu mỗi ngày. Cụ thể, chỉ nên uống 300 - 350ml bia (nồng độ 4%), 150 - 200ml rượu sâm panh (nồng độ 11%), 50ml rượu có màu (nồng độ 17 - 20%) hoặc 25ml rượu trắng (nồng độ 35 - 40%);

Thận trọng khi sử dụng rượu, chỉ mua rượu tại các địa chỉ uy tín, có thông tin nguồn gốc rõ ràng; Không uống rượu tự pha chế, tự ngâm với lá, rễ cây, động vật,... mà không rõ thành phần, xuất xứ hay công dụng;

Không uống rượu có hàm lượng methanol > 0,1%;

Không uống rượu khi đang đói;

Ngộ độc rượu do methanol có thể dẫn đến tử vong.

Không uống rượu kèm với các loại nước có ga;

Không uống rượu khi đang sử dụng các loại thuốc như: Thuốc ức chế hệ thần kinh trung ương, thuốc kích thích hệ thần kinh trung ương, thuốc hạ huyết áp, thuốc hạ đường huyết, các nhóm kháng sinh Cephalosporin, nhóm Phenicol (Chloramphenicol), nhóm Azol (như Metronidazol), thuốc kháng viêm không steroid thế hệ cũ (như Diclofenac, Ibuprofen,...);

Phụ nữ có thai và cho con bú không nên uống rượu;

Nhận biết sớm các dấu hiệu nhiễm độc methanol để kịp thời đưa nạn nhân đi cấp cứu tại các cơ sở y tế.

Nhìn chung, các rượu chứa nhiều methanol đang bán trên thị trường (còn gọi là rượu methanol) chủ yếu được sản xuất bằng cồn và hóa chất công nghiệp, giá rất rẻ nhưng dễ gây ngộ độc. Bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên, phụ trách Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ trên báo Tuổi Trẻ rằng, "Không thể phân biệt đâu là rượu ethanol và đâu là rượu methanol nếu chỉ dựa vào cảm quan thông thường. Tuy nhiên, người dân cần cảnh giác với những loại rượu không nhãn mác, giá rẻ, thậm chí chỉ vài nghìn đồng/lít vì đó đích thị là methanol".

Ngoài ra, một nguồn chủ yếu nhiễm độc methanol là nhà chưng cất rượu tại nhà có chứa methanol. Một số loại rượu có chứa khoảng 90% ethanol và 5% methanol, có thể làm xuất hiện những dấu hiệu điển hình của ngộ độc methanol nặng, nên những người hay uống rượu và nghiện rượu cần hạn chế để tránh tác hại lâu dài.