Sự trở lại của Trump mang đến thách thức lớn không chỉ với chính sách khí hậu Mỹ mà còn đối với nỗ lực toàn cầu trong việc đối phó với biến đổi khí hậu. Dù vậy, sự gia tăng nhận thức cộng đồng và những cam kết quốc tế mạnh mẽ từ các quốc gia khác có thể trở thành lực đẩy quan trọng trong cuộc chiến bảo vệ hành tinh.

Tiếp tục kế hoạch "khoan, khoan, khoan"

Khẩu hiệu ba từ trong chiến dịch tranh cử của Trump, "khoan, khoan, khoan," nhằm tóm tắt kế hoạch của ông đối với ngành công nghiệp dầu khí của Mỹ. Điều này cũng phản ánh chính xác chính sách năng lượng hiện tại của Mỹ.

Kể từ năm 2008, khi Barack Obama thuộc đảng Dân chủ đắc cử, sản lượng dầu của Mỹ đã tăng mạnh từ mức thấp nhất trong 50 năm là 6,8 triệu thùng mỗi ngày lên 19,4 triệu thùng vào năm 2023.

Hiện tại, Mỹ đang sản xuất dầu thô nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào từng đạt được. Các công ty dầu khí đang mua lại cổ phiếu và chi trả cổ tức cho cổ đông với tốc độ kỷ lục, điều mà họ sẽ không làm nếu thấy có những cơ hội đầu tư tốt hơn.

Nhiều nhà khoa học cảnh báo rằng việc giữ nhiên liệu hóa thạch dưới lòng đất là yếu tố then chốt để giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu. Tuy nhiên, chính quyền Trump lại thúc đẩy Mỹ theo hướng ngược lại, mở ra các khu vực rộng lớn trên đất liền và ngoài khơi để khai thác dầu khí.

Năm 2017, chính quyền Trump đã thu nhỏ hai khu bảo tồn quốc gia ở Utah – Grand-Staircase Escalante và Bear’s Ears – lần lượt giảm 51% và 85% diện tích. Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí Science, đây là động thái cắt giảm đất công lớn nhất trong lịch sử Mỹ, lấy đi diện tích đất gấp đôi diện tích bang Rhode Island khỏi tình trạng được bảo vệ. Những khu vực này giờ đây được mở cửa cho hoạt động khai thác dầu khí, nhưng cả hai quyết định này đều đang đối mặt với các thách thức pháp lý.

“Các dự án đường ống tiềm ẩn nguy cơ gắn chặt việc khai thác dài hạn khí tự nhiên và dầu mỏ, để lại di sản kéo dài vượt xa nhiệm kỳ chính quyền tiếp theo,” nhà khoa học khí hậu Michael Mann cho biết.

Sửa đổi đạo luật về đánh giá tác động môi trường đã tồn tại 50 năm

Đầu tháng 1, chính quyền Trump công bố kế hoạch sửa đổi các quy định đã tồn tại hàng thập kỷ nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng lớn mà không cần xem xét tác động tiềm ẩn đến lượng khí thải nhà kính hoặc biến đổi khí hậu, bao gồm cả hiện tượng nước biển dâng.

Những thay đổi trong cách thực thi Đạo luật Chính sách Môi trường Quốc gia (National Environmental Policy Act) đã tồn tại 50 năm, sẽ áp dụng cho các dự án như đường ống, đường cao tốc và mỏ khoáng sản, vốn trước đây phải trải qua các đánh giá tác động môi trường chuyên sâu.

Theo báo The New York Times, Bộ trưởng Nội vụ David Bernhardt đã gọi đây là bước đi giảm quy định có tác động lớn nhất của chính quyền Trump từ trước đến nay.

Những thay đổi được đề xuất này đã khiến nhiều tổ chức môi trường phẫn nộ và gần như chắc chắn sẽ đối mặt với các thách thức pháp lý trong thời gian tới.

Rút khỏi các cam kết quốc tế về khí hậu

Trump đã rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Paris năm 2015 ngay trong ngày đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống thứ hai (lần trước, ông mất sáu tháng để thực hiện điều này).

Các chuyên gia lo ngại rằng Trump có thể tiến xa hơn bằng cách rút Mỹ hoàn toàn khỏi các cuộc đàm phán quốc tế, thông qua việc hủy bỏ tư cách thành viên của nước này trong Công ước Khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu, được thông qua tại Rio de Janeiro vào năm 1992.

Việc tái gia nhập sẽ trở nên "gần như không thể," Gautam Jain nhận định, vì một tổng thống tương lai sẽ cần được sự chấp thuận của hai phần ba Thượng viện. Mỹ có nguy cơ nhường vai trò lãnh đạo về khí hậu cho Trung Quốc, ông nói thêm.

Hầu hết các vật liệu cung ứng cho năng lượng sạch đã được Trung Quốc sản xuất và xử lý. Họ cũng sở hữu một nền tảng sản xuất tiên tiến hơn, có khả năng mở rộng quy mô sản xuất để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng.

Hụt hơi trong tài trợ khí hậu quốc tế

Trump dự kiến giảm mạnh tài trợ quốc tế cho các dự án năng lượng tái tạo và thích ứng khí hậu tại các quốc gia đang phát triển.

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng người tiền nhiệm của Trump, Joe Biden, đã đóng góp hàng tỷ đô la nhiều hơn cho năng lượng tái tạo và các biện pháp thích ứng ở các nước đang phát triển so với Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông.

Tuy nhiên, một nghiên cứu vào năm 2023, ước tính "phần đóng góp công bằng" của từng quốc gia vào quỹ tài chính khí hậu dựa trên thu nhập, quy mô dân số và lượng khí thải trong lịch sử, đã đưa ra nhận xét gay gắt trong thời kỳ Biden làm tổng thống. Điển hình, "Dựa trên các tiêu chí này, chúng tôi nhận thấy rằng Mỹ chịu trách nhiệm chính cho sự thiếu hụt tài chính khí hậu," nhà kinh tế môi trường Sarah Colenbrander, Đại học Oxford, cho biết.

Nền kinh tế lớn nhất thế giới đáng lẽ phải cung cấp 43,5 tỷ USD mỗi năm cho tài chính khí hậu. Tuy nhiên, vào năm 2021, nước này chỉ đóng góp 9,3 tỷ USD – một con số khiêm tốn chỉ chiếm 21% phần đóng góp công bằng của mình.

Việc Mỹ rút lui khỏi ngoại giao khí hậu quốc tế sẽ gây ảnh hưởng nặng nề đến những người dễ bị tổn thương nhất bởi cuộc khủng hoảng ngày càng gia tăng trong bầu khí quyển Trái Đất.

Thay thế Kế hoạch Năng lượng Sạch

Động thái của Trump nhằm thay thế Kế hoạch Năng lượng Sạch của Obama có thể mang lại lợi ích cho các công ty điện lực và ngành công nghiệp than đang gặp khó khăn, nhưng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe con người và hành tinh.

Kế hoạch Năng lượng Sạch đặt ra các giới hạn linh hoạt đối với lượng khí thải CO2 từ các nhà máy điện và theo phân tích của EPA dưới thời Obama, kế hoạch này sẽ giúp giảm 32% lượng khí thải CO2 từ các nhà máy phát điện so với mức năm 2005 vào năm 2030.

Thay thế Kế hoạch Năng lượng Sạch, Trump giới thiệu quy định mới mang tên "Quy tắc Năng lượng Sạch Giá cả Phải chăng." Quy định này cho phép các bang tự thiết lập tiêu chuẩn khí thải cho các nhà máy điện sử dụng than.

Năm ngoái, Andrew Wheeler, Quản trị viên EPA, ca ngợi quy định này, nói rằng nó mang lại sự "ổn định pháp lý" để các công ty điện lực tiếp tục giảm khí thải và cung cấp năng lượng đáng tin cậy, giá cả phải chăng cho người Mỹ.

Tuy nhiên, theo CNN, quy định mới này có thể khiến người Mỹ phải trả giá bằng mạng sống. Theo chính phân tích của EPA, quy định của Trump có thể dẫn đến thêm 1.400 ca tử vong sớm vào năm 2030 so với Kế hoạch Năng lượng Sạch. Nhiều bang và thành phố cũng đã đệ đơn kiện để ngăn các quy định mới này có hiệu lực.

Nới lỏng tiêu chuẩn về tiết kiệm nhiên liệu và khí thải

Năm 2018, tờ The New York Times đưa tin chính quyền Trump đã tìm cách nới lỏng các tiêu chuẩn về hiệu suất nhiên liệu và khí thải xe hơi, làm suy yếu một trong những sáng kiến quan trọng về khí hậu của cựu Tổng thống Barack Obama.

Nếu thay đổi này có hiệu lực, nó có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với hành tinh. Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), ngành giao thông vận tải là nguồn phát thải khí nhà kính lớn nhất trong nền kinh tế Mỹ.

Tuy nhiên, California và một số bang khác đã đệ đơn kiện nhằm ngăn chặn thay đổi này, và có dấu hiệu cho thấy ngay cả một số nhà sản xuất ô tô cũng không đồng tình với việc nới lỏng quy định của Trump.

Năm ngoái, Trump còn tuyên bố thu hồi quyền của California trong việc thiết lập các tiêu chuẩn khí thải riêng cho phương tiện giao thông, một động thái mà Tổng chưởng lý bang này đã cam kết sẽ đấu tranh tại tòa án.

Trì hoãn phê chuẩn hiệp ước về khí hydrofluorocarbon

Một thỏa thuận toàn cầu quan trọng nhằm hạn chế khí gây nóng lên toàn cầu đã có hiệu lực vào năm ngoái, nhưng chính quyền Trump vẫn chưa trình thỏa thuận này lên Thượng viện để phê chuẩn.

Hiệp ước này có tên là Sửa đổi Kigali, tập trung vào việc kiểm soát một loại khí nhà kính ít được biết đến nhưng có sức ảnh hưởng lớn gọi là hydrofluorocarbon (HFC), thường được sử dụng trong tủ lạnh và máy điều hòa không khí. Loại khí này được mệnh danh là "siêu khí nhà kính" vì khả năng giữ nhiệt khổng lồ trong khí quyển, với tiềm năng gây nóng lên toàn cầu cao hơn CO₂ hơn 1.000 lần.

Theo tổ chức chuyên về giải pháp biến đổi khí hậu Project Drawdown, việc loại bỏ các hóa chất này sẽ là giải pháp có tác động lớn nhất để ngăn chặn hiện tượng nóng lên toàn cầu – vượt qua cả các biện pháp như ăn ít thịt hơn, lái xe điện hay chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo.

Dù vậy, một số chính sách xanh có thể tồn tại

Một số khoản tín dụng thuế thời Biden, như hỗ trợ đầu tư năng lượng tái tạo, có thể được duy trì vì lợi ích tại các bang ủng hộ Trump.

Tuy nhiên, ông có khả năng cắt giảm các ưu đãi cho xe điện, làm chậm quá trình chuyển đổi sang phương tiện xanh, do khiến việc sở hữu xe điện trở nên khó khăn hơn về mặt chi phí. Trước đó, thuế 100% của Biden đối với xe điện sản xuất tại Trung Quốc cũng không giúp ích gì trong việc này.

"Tấn công" thuế methane

Trump dự kiến hủy bỏ thuế methane. Trước đó, Biden đã xác định việc cắt giảm khí thải methane là một biện pháp tiềm năng để làm chậm lại tốc độ gia tăng nhiệt độ toàn cầu.

Nguyên nhân là vì methane là một loại khí nhà kính tồn tại trong khí quyển hàng thập kỷ, thay vì hàng thế kỷ như CO₂, và có khả năng giữ nhiệt mạnh hơn rất nhiều trong khoảng thời gian đó.

Việc giảm khí thải methane có thể nhanh chóng giảm thiểu biến đổi khí hậu – một giải pháp quan trọng mà chúng ta sẽ phải tiếc nuối nếu từ bỏ.

Năng lượng hạt nhân – một ngoại lệ

Trump thể hiện sự ủng hộ năng lượng hạt nhân – nguồn năng lượng carbon thấp – có lẽ vì những lợi ích trong lĩnh vực quân sự và chuỗi cung ứng liên quan.

Biến đổi thuật ngữ và quyền kiểm soát thông tin

Dưới thời Trump, các quy định môi trường có thể được tái định nghĩa nhằm giảm bớt các tiêu chuẩn khí thải và loại bỏ sự giám sát từ giới khoa học.

Eric Nast, chuyên gia về quản trị môi trường tại Đại học Guelph, đã theo dõi cách chính quyền Trump đầu tiên thay đổi ngôn ngữ trên các trang web chính phủ Mỹ.

Ông dự đoán rằng Trump sẽ ngụy trang việc xóa bỏ các quy định dưới danh nghĩa "tăng cường minh bạch" (chẳng hạn như chặn các tiêu chuẩn ô nhiễm không khí dựa trên dữ liệu sức khỏe cá nhân) và đề cao "khoa học công dân" (loại bỏ các nhà khoa học khỏi hội đồng cố vấn, thay thế bằng những công dân có nhiều thời gian và tiền bạc, những người có thể được hưởng lợi từ việc bãi bỏ quy định và giảm giám sát).

Hệ quả xã hội của khủng hoảng khí hậu

Trump ưu ái các tỷ phú như Elon Musk, Jeff Bezos và Mark Zuckerberg – những người ủng hộ ông tại lễ nhậm chức. Điều này làm dấy lên lo ngại về sự trỗi dậy của tầng lớp tài phiệt trong xử lý khủng hoảng khí hậu.

Sở dĩ đây là vấn đề gây tranh cãi về giãn cách khoảng cách giàu nghèo. Minh chứng là trong bối cảnh các vụ cháy rừng ở Los Angeles vẫn tiếp diễn, một phản ứng thuận lợi cho tầng lớp tài phiệt đối với biến đổi khí hậu đã xuất hiện: dịch vụ chữa cháy tư nhân.

"Khi lực lượng cứu hỏa công cộng gặp khó khăn trong việc ứng phó, các cư dân và doanh nghiệp giàu có đã chuyển sang sử dụng các dịch vụ chữa cháy tư nhân để bảo vệ tài sản của mình," Doug Specht, một nhà địa lý tại Đại học Westminster, cho biết.

Vấn đề lợi ích tại Bắc Cực

Khi băng tan nhanh ở Bắc Cực, Trump tập trung vào khai thác dầu, khí và khoáng sản quan trọng tại khu vực này.

Sự ấm lên nhanh chóng tại đây mang lại cả cơ hội lẫn rủi ro, khi khu vực này đang dần trở thành "miền đất hứa" cho các ngành công nghiệp khai thác.

Chính quyền Trump cũng đang thúc đẩy việc mở cửa Khu bảo tồn Động vật Hoang dã Quốc gia Bắc Cực ở Alaska cho các hoạt động thăm dò dầu khí, cùng với các vùng biển ngoài khơi dọc bờ Đông, bờ Thái Bình Dương và Bắc Cực.

×