Châu Phi trở thành 'điểm nóng' cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc để giành quyền tiếp cận mỏ lithium

Trong năm 2021, thế giới đã sản xuất 540 nghìn tấn lithium và đến năm 2030, Diễn đàn Kinh tế Thế giới dự báo nhu cầu sẽ cán mốc hơn 3 triệu tấn.

Trữ lượng lithium đã được phát hiện trên toàn bộ lục địa châu Phi, trong đó sản lượng lớn tập trung tại Zimbabwe, Namibia, Ghana, Cộng hòa Dân chủ Congo và Mali. Cầu tăng thúc đẩy sự đi lên của giá lithium. Vào tháng 5/2022, nguyên liệu này có giá cao gấp 7 lần so với đầu năm 2021.

Năm 2022, các công ty khai thác của Trung Quốc Tsingshan, China Nonferrous và Huayou Cobalt đã đầu tư gần 1,5 tỷ USD vào Zimbabwe và trong cùng năm đó, Tập đoàn tài nguyên Sinomine công bố kế hoạch mở rộng sản xuất tại mỏ Bikita với việc xây dựng một nhà máy lithium mới trị giá 200 triệu USD.

Mỏ khoáng sản Bikita tại Zimbabwe thuộc sở hữu của Trung Quốc có khoảng 11 triệu tấn lithium. (Ảnh: Environmental Justice Atlas)

Tháng 12/2022, Zimbabwe thông qua Đạo luật kiểm soát xuất khẩu khoáng sản cơ bản cấm xuất lithium thô.

Tuy nhiên, các công ty đang trong quá trình phát triển mỏ hoặc nhà máy chế biến ở Zimbabwe được miễn lệnh cấm này. Bao gồm Chiết Giang Huayou Cobalt, Tập đoàn tài nguyên Sinomine và Tập đoàn Liti Chengxin, những doanh nghiệp Trung Quốc đã đầu tư hơn 678 triệu USD vào các dự án lithium ở Zimbabwe.

Trong khi những người khai thác thủ công và nhỏ lẻ bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm xuất khẩu, thì người Trung Quốc hưởng lợi từ việc được miễn trừ.

Cả mỏ Bikita, mỏ lithium lớn nhất trong nước và mỏ Lithium Arcadia đều thuộc sở hữu của Trung Quốc.

Phía Mỹ vẫn đang tập trung vào giành quyền tiếp cận các mỏ lithium lớn tại châu Phi và Nam Mỹ. Sở hữu 750 ngàn tấn, nước Mỹ chỉ chiếm khoảng 2% trữ lượng khoáng sản lithium.

Jose Fernandez, Thứ trưởng Ngoại giao phụ trách Tăng trưởng Kinh tế, Năng lượng và Môi trường cho biết nhu cầu của Mỹ đối với lithium trong vài năm tới sẽ tăng gấp 42 lần.

Như vậy, Chile đang là mục tiêu của Mỹ bởi là quốc gia có trữ lượng lithium lớn nhất thế giới cho đến nay. Bên cạnh đó, ông Fernandez cho biết, Mỹ “đang hợp tác với CHDC Congo, Ghana và Mali để chính thức hoá lĩnh vực khai thác mỏ, đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị nhằm loại bỏ hoá chất độc hại từ quá trình khai thác”.

Tháng 12/2022, Tổng thống Joe Biden đã chào đón 49 nhà lãnh đạo châu Phi đến Washington, D.C. tham dự Hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo Mỹ - châu Phi lần thứ hai và là hội nghị đầu tiên kể từ chính quyền Obama, nhằm nỗ lực khôi phục các mối quan hệ vốn đã rạn nứt dưới thời chính quyền Trump.

Tuy nhiên, Tổng thống Zimbabwe Emmerson Mnangagwa, người chịu lệnh trừng phạt cấm đi lại của Mỹ từ năm 2002, đã vắng mặt.

Các chuyên gia phân tích, sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc để giành lấy thị phần khai thác mỏ lithium tại châu Phi sẽ ngày càng “nóng lên”. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, Trung Quốc đã “cắm rễ sâu” ở lục địa này, còn Mỹ sẽ phải đối mặt với thách thức bù đắp lại khoảng thời gian đã mất.

Năm 2009, Trung Quốc vượt Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn nhất của châu Phi. Tổng giá trị hàng hoá giao dịch giữa 2 bên đã tăng từ 121 triệu USD năm 1950 lên 254 tỷ USD vào năm 2021, so với Mỹ ở mức 64 tỷ USD vào năm 2021.