Thị trường carbon và tác động đến doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi xanh

Biến đổi khí hậu ngày càng trở thành một vấn đề cấp bách đối với nền kinh tế toàn cầu. Nhằm kiểm soát lượng phát thải khí nhà kính (GHG), nhiều quốc gia đã thiết lập thị trường carbon, một cơ chế giúp doanh nghiệp cắt giảm khí thải một cách hiệu quả thông qua giao dịch hạn ngạch phát thải và tín chỉ carbon. Việt Nam không phải ngoại lệ.

Thị trường carbon Là Gì?

Thị trường carbon là một hệ thống cho phép các doanh nghiệp, tổ chức mua bán hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon nhằm kiểm soát lượng khí thải và khuyến khích đầu tư vào công nghệ sạch.

Có hai loại thị trường carbon chính:

Thị trường tuân thủ (Compliance Market): Thị trường do chính phủ điều hành. Doanh nghiệp bắt buộc phải tuân theo các quy định về giới hạn phát thải. Những doanh nghiệp phát thải vượt mức sẽ phải mua hạn ngạch từ các doanh nghiệp có lượng phát thải thấp hơn tiêu chuẩn.

Thị trường tự nguyện (Voluntary Market): Thị trường cho phép doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ, và cá nhân mua tín chỉ carbon nhằm bù đắp lượng khí thải của mình. Ví dụ, một công ty hàng không có thể mua tín chỉ carbon để bù trừ lượng CO2 phát sinh từ hoạt động bay.

Việt Nam đang hướng đến việc triển khai thị trường carbon tuân thủ, nơi các doanh nghiệp phát thải nhiều sẽ phải chịu trách nhiệm tài chính cho lượng khí thải của mình, đồng thời có thể mua bán hạn ngạch phát thải trên sàn giao dịch carbon trong nước.

Đây là cơ hội cho các doanh nghiệp đã, đang hoặc sẽ thực hiện chiến lược phát triển bền vững, ứng dụng mô hình ESG trong vận hành.

Thí điểm sàn giao dịch carbon tại Việt Nam từ tháng 6/2025

Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) mới đây thông tin, theo lộ trình, từ tháng 6/2025 sẽ phải vận hành thí điểm sàn giao dịch carbon. Lộ trình giảm phát thải trong nông nghiệp được chuẩn bị từ năm 2014, khởi đầu với việc xây dựng tín chỉ carbon tại khu vực Bắc Trung Bộ.

Để chuẩn bị cho hoạt động thí điểm, Cục Biến đổi khí hậu đang xây dựng hệ thống đăng ký hạn ngạch và tín chỉ quốc gia. Đồng thời, phối hợp với Bộ Tài chính để xây dựng Nghị định về giao dịch carbon, tính toán và phân bổ hạn ngạch cho các cơ sở sẽ đưa vào thị trường.

Về phương thức giao dịch, việc giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon được thực hiện trên sàn giao dịch carbon trong nước. Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội xây dựng và cung ứng dịch vụ sàn giao dịch carbon trong nước theo yêu cầu nghiệp vụ về tổ chức, quản lý thị trường và các điều kiện, tiêu chuẩn kỹ thuật do Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính và các bộ, ngành, cơ quan có liên quan xây dựng.

Theo Quyết định số 232/QĐ-TTg, giao dịch trên thị trường carbon được tổ chức tập trung trên sàn giao dịch carbon, với hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon do cơ quan chức năng xác nhận. Các mã số cấp cho giao dịch là duy nhất và không trùng lặp. Đồng thời, các chủ thể tham gia phải có tài khoản lưu ký giao dịch, và việc đăng ký, cấp mã số được thực hiện tập trung nhằm đảm bảo dữ liệu đồng bộ, đáp ứng yêu cầu quản lý, giám sát.

Đề án Thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam do Thủ tướng Chính phủ cũng phê duyệt, góp phần thực hiện mục tiêu giảm nhẹ phát thải khí nhà kính đã cam kết tại Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC), với chi phí của doanh nghiệp và xã hội thấp, tạo dòng tài chính mới cho hoạt động cắt giảm phát thải khí nhà kính.

Thị trường carbon tại Việt Nam sẽ có 2 loại hàng hóa đó là hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon. Trong đó, hạn ngạch phát thải khí nhà kính được phân bổ cho các cơ sở thuộc danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính do Thủ tướng Chính phủ ban hành theo phương thức miễn phí và phương thức đấu giá.

Tháng 10/2020, Việt Nam và Ngân hàng Thế giới (WB) đã ký chuyển nhượng 10,3 triệu tín chỉ carbon. Sau khi hoàn tất chuyển nhượng 10,3 triệu tín chỉ carbon, đến tháng 3/2024, Việt Nam đã nhận được 51,5 triệu USD từ WB. Số tiền này đã được phân bổ về các địa phương. Trong đó, 6 tỉnh thuộc khu vực Bắc Trung Bộ đã triển khai việc chi trả, mang lại lợi ích cho khoảng 7.000 chủ rừng. Gần 400 tỷ đồng đã được các địa phương chi trả theo đúng quy định.

Vai trò của thị trường carbon trong thúc đẩy chuyển đổi xanh

Tạo cơ chế tài chính cho giảm phát thải

Thị trường carbon không chỉ là một công cụ kiểm soát khí thải, mà còn tạo động lực tài chính cho các doanh nghiệp giảm phát thải một cách hiệu quả. Các công ty có lượng phát thải thấp có thể bán hạn ngạch dư thừa của họ cho các công ty phát thải cao hơn, từ đó tạo ra lợi ích kinh tế và khuyến khích áp dụng công nghệ sạch.

Ví dụ, các doanh nghiệp sản xuất điện từ năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời có thể bán tín chỉ carbon cho những doanh nghiệp nhiệt điện sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Điều này không chỉ giúp giảm tổng lượng phát thải, mà còn thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch.

Khuyến khích đổi mới công nghệ

Thị trường carbon tạo áp lực lên các doanh nghiệp có lượng phát thải cao, buộc họ phải đầu tư vào công nghệ sạch hơn, quy trình sản xuất thân thiện với môi trường để giảm chi phí mua hạn ngạch. Những doanh nghiệp chậm cải tiến sẽ phải chịu chi phí cao hơn và đối mặt với rủi ro cạnh tranh.

Đơn cử, trong ngành sản xuất xi măng – một ngành có mức phát thải CO2 cao – các doanh nghiệp có thể đầu tư vào công nghệ lò nung sử dụng nhiên liệu thay thế hoặc áp dụng các phương pháp tiết kiệm năng lượng để giảm phát thải.

Đóng góp cho cam kết phát thải ròng bằng “0”

Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050 tại COP26. Việc triển khai thị trường carbon sẽ giúp đạt được mục tiêu này bằng cách điều tiết lượng phát thải trong các ngành công nghiệp chính, bao gồm năng lượng, giao thông, nông nghiệp và công nghiệp chế biến.

Tác động tài chính đối với doanh nghiệp

Tăng chi phí đối với doanh nghiệp phát thải cao

Những doanh nghiệp có lượng phát thải cao như sản xuất thép, xi măng, nhiệt điện, hóa chất sẽ chịu tác động tài chính đáng kể từ thị trường carbon. Nếu không có biện pháp giảm phát thải, họ sẽ phải bỏ ra chi phí lớn để mua hạn ngạch, làm tăng giá thành sản phẩm và giảm lợi nhuận.

Ví dụ, các công ty trong ngành nhiệt điện than – vốn chiếm tỷ lệ lớn trong tổng lượng phát thải CO2 của Việt Nam – có thể sẽ cần phải chi thêm một khoản đáng kể để mua hạn ngạch phát thải hoặc đầu tư vào công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon.

Tạo cơ hội tài chính cho doanh nghiệp xanh

Những doanh nghiệp có khả năng giảm phát thải và tạo ra tín chỉ carbon có thể bán lại trên thị trường để tạo ra nguồn thu mới. Đây là một cơ hội lớn cho các công ty trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững và sản xuất xanh.

Việt Nam đang triển khai Đề án 1 triệu ha lúa, một dự án quan trọng nhằm giảm phát thải khí methane, loại khí nhà kính có tác động lớn đến biến đổi khí hậu. Chương trình này góp phần giúp các hợp tác xã và doanh nghiệp nông nghiệp bán tín chỉ carbon từ việc áp dụng phương pháp canh tác giảm phát thải khí mê-tan.

Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế

Nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới, đặc biệt là Liên minh châu Âu (EU), đang áp dụng cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), đánh thuế các sản phẩm nhập khẩu có lượng phát thải CO2 cao. Doanh nghiệp Việt Nam muốn xuất khẩu vào những thị trường này sẽ phải chứng minh rằng họ tuân thủ các quy định về giảm phát thải.

Nếu không có kế hoạch tham gia thị trường carbon và giảm phát thải, doanh nghiệp xuất khẩu có thể mất đi lợi thế cạnh tranh hoặc đối mặt với mức thuế cao hơn khi xuất hàng sang châu Âu, Mỹ, Nhật Bản.

Thách thức và giải pháp

Để tận dụng thị trường carbon, doanh nghiệp cần chủ động đánh giá lượng phát thải của mình, tìm kiếm các giải pháp giảm thiểu khí thải, đầu tư vào công nghệ mới, đồng thời nắm bắt cơ hội bán tín chỉ carbon để tối ưu hóa lợi nhuận.

Mặc dù thị trường carbon mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng đặt ra một số thách thức đối với doanh nghiệp Việt Nam:

Nhìn chung, thị trường carbon là một công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi theo hướng bền vững hơn, nâng cao năng lực cạnh tranh và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế.

Tuy nhiên, để tận dụng được cơ hội này, doanh nghiệp cần chuẩn bị chiến lược dài hạn, đầu tư vào công nghệ sạch và nâng cao năng lực quản lý phát thải. Việc tham gia thị trường carbon không chỉ là một nghĩa vụ mà còn là một cơ hội lớn để doanh nghiệp tạo ra giá trị kinh tế và đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.