Bộ Y tế đề xuất có thể phạt 100 triệu đồng nếu chọn giới tính thai nhi

Trong dự án Luật Dân số đang lấy ý kiến nhân dân, Bộ Y tế đề xuất nâng mức xử phạt hành chính lên đến 100 triệu đồng đối với hành vi lựa chọn giới tính thai nhi, nhằm ngăn chặn tình trạng mất cân bằng giới tính tại Việt Nam.

Theo Bộ Y tế, hành vi lựa chọn giới tính thai nhi là một trong những nguyên nhân chủ yếu làm chênh lệch tỉ số giới tính khi sinh - một vấn đề nhân khẩu học đã và đang để lại nhiều hệ lụy dài lâu.

Theo số liệu mới nhất, năm 2024, cứ 100 bé gái chào đời thì có đến 111,4 bé trai - vượt xa mức cân bằng tự nhiên (khoảng 106 bé trai/100 bé gái).

Đặc biệt, tình trạng này tập trung nhiều ở các tỉnh phía Bắc, nổi bật như Bắc Ninh, Vĩnh Phúc (118,5), Hà Nội (118,1), Hưng Yên (116,7)...

Trong khi đó các tỉnh phía Nam đang giữ được mức giới tính gần cân bằng, dao động từ 105 đến 108 - mức được đánh giá là hợp lý.

Theo Bộ Y tế, việc chủ động can thiệp để sinh con theo ý muốn, đặc biệt là con trai, đang trở nên phổ biến khi tâm lý "trọng nam khinh nữ" vẫn còn hiện diện sâu sắc trong văn hóa.

Quan niệm truyền thống cho rằng phải có con trai để nối dõi tông đường, thờ cúng tổ tiên, trong khi vai trò của phụ nữ và trẻ em gái chưa được nhìn nhận đầy đủ trong nhiều gia đình.

Mức sinh giảm mạnh cũng khiến nhiều cặp vợ chồng chỉ sinh một con nên tìm mọi cách để chọn giới tính từ trước khi sinh. Theo bác sỹ Mai Xuân Phương, Phó vụ trưởng Truyền thông - Giáo dục, Cục Dân số (Bộ Y tế), mức sinh trung bình hiện nay chỉ còn 1,91 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế lý tưởng là 2,1, làm gia tăng áp lực tâm lý lựa chọn giới tính thai nhi ngay từ lần sinh đầu tiên.

Mặc dù pháp luật Việt Nam nghiêm cấm mọi hình thức lựa chọn giới tính thai nhi, nhưng việc thực thi các quy định hiện hành vẫn còn lỏng lẻo. Nhiều cơ sở y tế, đặc biệt là phòng khám tư nhân, vẫn lén lút thông báo giới tính thai nhi thông qua các ký hiệu hoặc cách diễn đạt gián tiếp như “giống bố” hay “khác con đầu”.

Báo cáo tổng kết thi hành Pháp lệnh Dân số của Bộ Y tế cũng chỉ ra một bộ phận nhân viên y tế đã vi phạm quy định khi cung cấp thông tin giới tính thai nhi cho sản phụ.

Việc dễ dàng tiếp cận các dịch vụ siêu âm, chẩn đoán trước sinh càng làm cho hành vi lựa chọn giới tính trở nên phổ biến hơn, kéo theo hệ lụy nạo phá thai vì lý do giới tính.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cảnh báo, nếu tình trạng mất cân bằng giới tính tiếp tục duy trì ở mức cao như hiện nay, đến năm 2034 Việt Nam sẽ thừa khoảng 1,5 triệu nam giới trong độ tuổi kết hôn (15 - 49), con số này có thể lên tới 1,8 triệu vào năm 2059.

Tình trạng "thừa nam, thiếu nữ" không chỉ gây mất ổn định nhân khẩu mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ xã hội như tội phạm, buôn bán người và bất bình đẳng giới. Để giải quyết vấn đề này, Việt Nam đặt mục tiêu đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức dưới 109 bé trai trên 100 bé gái vào năm 2030.

Bên cạnh việc tăng mức xử phạt, Bộ Y tế cũng đề xuất công khai định kỳ danh sách các địa phương có tình trạng mất cân bằng giới tính nghiêm trọng, đồng thời đẩy mạnh truyền thông, giáo dục cộng đồng nhằm thay đổi nhận thức xã hội.

Các chính sách nâng cao vị thế của phụ nữ và trẻ em gái trong gia đình, cộng đồng và xã hội cần được chú trọng và lồng ghép trong các chương trình dân số, giáo dục, lao động và phúc lợi.

Đặc biệt, các giải pháp can thiệp nên tập trung trọng điểm tại khu vực phía Bắc, nơi tình trạng mất cân bằng đang nghiêm trọng nhất thay vì dàn trải trên cả nước. Cục Thống kê cũng khuyến nghị tăng cường giám sát và thực thi pháp luật tại các cơ sở y tế, hạn chế tối đa việc tiết lộ giới tính thai nhi trước sinh.

Mất cân bằng giới tính khi sinh không chỉ là vấn đề của riêng Việt Nam mà còn là thách thức nhân khẩu học của nhiều quốc gia châu Á. Tuy nhiên, nếu không có giải pháp quyết liệt và lâu dài, hậu quả của tình trạng này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cấu trúc dân số, chất lượng sống và sự phát triển bền vững trong tương lai.

Do đó, việc nâng mức xử phạt chỉ là một phần trong chiến lược toàn diện cần được thực hiện đồng bộ từ pháp luật, truyền thông, y tế đến giáo dục và văn hóa.