Biến đổi khí hậu và cái giá phải trả cho cuộc đua công nghệ, cạnh tranh thương mại

Sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu, mực nước biển dâng cao và các hiện tượng thời tiết cực đoan không chỉ ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên mà còn tác động sâu sắc đến các hoạt động kinh tế và xã hội.

Cuộc đua công nghệ và hệ lụy môi trường

Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, nhiều ngành công nghiệp công nghệ cao tiêu thụ lượng lớn năng lượng và tài nguyên thiên nhiên, dẫn đến gia tăng phát thải khí nhà kính. Chẳng hạn, ngành công nghiệp bán dẫn và sản xuất thiết bị điện tử yêu cầu quy trình sản xuất phức tạp, tiêu tốn nhiều năng lượng và nước.

Hơn nữa, việc khai thác và chế biến các kim loại hiếm cần thiết cho công nghệ xanh như pin lithium-ion, tuabin gió và tấm pin mặt trời cũng gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường, bao gồm phá hủy hệ sinh thái và ô nhiễm nguồn nước.​

Điển hình, sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI) đòi hỏi lượng lớn tài nguyên tính toán, dẫn đến tiêu thụ năng lượng đáng kể. Chẳng hạn, quá trình đào tạo mô hình GPT-4 của OpenAI tiêu tốn khoảng 62.000 megawatt-giờ, tương đương nhu cầu năng lượng của 1.000 hộ gia đình Mỹ trong 5-6 năm. Microsoft cũng ghi nhận mức tiêu thụ điện tăng gấp đôi từ 11 TWh lên 24 TWh trong giai đoạn 2020–2023, chủ yếu do đầu tư vào AI.

Sự đổi mới nhanh chóng trong công nghệ dẫn đến vòng đời sản phẩm ngắn hơn, làm tăng lượng rác thải điện tử. Báo cáo của Liên Hợp Quốc ước tính chi phí kinh tế hàng năm do rác thải điện tử gây ra lên tới 37 tỷ USD và dự kiến tăng lên 40 tỷ USD vào cuối thập kỷ nếu không có cải thiện đáng kể trong quản lý và chính sách .​

Cạnh tranh thương mại và áp lực môi trường

Cạnh tranh thương mại toàn cầu thúc đẩy các quốc gia tăng cường sản xuất để đáp ứng nhu cầu xuất khẩu, dẫn đến việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách quá mức và không bền vững.

Việc mở cửa thị trường có thể dẫn đến tăng cường sử dụng năng lượng hiệu quả hơn, nhưng cũng có nguy cơ gia tăng phát thải khí nhà kính nếu không được quản lý chặt chẽ.

Trong nỗ lực giảm chi phí và tối đa hóa lợi nhuận, nhiều doanh nghiệp tận dụng tài nguyên thiên nhiên sẵn có và lao động giá rẻ. Hậu quả là tài nguyên bị cạn kiệt và môi trường tự nhiên bị hủy hoại. Quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng và thiếu kiểm soát đã dẫn đến ô nhiễm không khí, nước và đất.

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, ô nhiễm không khí gây thiệt hại kinh tế toàn cầu khoảng 225 tỷ USD mỗi năm. Tại Việt Nam, con số này ước tính khoảng 10 tỷ USD, chiếm từ 5-7% GDP.

Cạnh tranh thương mại cũng góp phần gia tăng phát thải khí nhà kính. Việc mở rộng sản xuất và vận chuyển hàng hóa trên quy mô lớn làm tăng lượng CO2 thải vào khí quyển, góp phần vào biến đổi khí hậu.

Những hiện tượng thời tiết cực đoan như bão lũ, hạn hán và nước biển dâng đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến các quốc gia trên toàn thế giới, đặc biệt là những nước đang phát triển với khả năng thích ứng hạn chế.​

Trước những tác động tiêu cực đến môi trường, nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp bảo hộ thương mại nhằm bảo vệ ngành công nghiệp nội địa và môi trường. Châu Âu đang thúc đẩy chính sách thương mại dựa trên nội địa hóa các ngành công nghiệp chiến lược và tăng cường các quy định về môi trường.

Các biện pháp như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) được ban hành nhằm bảo vệ doanh nghiệp châu Âu, đồng thời tạo ra rào cản đối với các công ty nước ngoài.

Trong bối cảnh hiện nay, việc tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường, xã hội và quản trị (ESG) trở thành yếu tố quan trọng đối với doanh nghiệp. Những doanh nghiệp không minh bạch trong báo cáo ESG có nguy cơ bị loại khỏi dòng vốn đầu tư xanh và mất đi lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế .​

Biến đổi khí hậu - Hệ quả không thể tránh khỏi và tương lai phía trước

Biến đổi khí hậu là hệ quả không thể tránh khỏi của cuộc đua công nghệ và cạnh tranh thương mại toàn cầu nếu không có sự quản lý và điều chỉnh hợp lý.

Để giảm thiểu tác động tiêu cực, các quốc gia cần hợp tác chặt chẽ trong việc xây dựng và thực thi các chính sách môi trường, thúc đẩy chuyển giao công nghệ xanh và thiết lập các tiêu chuẩn thương mại bền vững.

Để ứng phó với biến đổi khí hậu, nhiều quốc gia đã áp dụng các chính sách môi trường nghiêm ngặt, bao gồm việc thiết lập các tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật mới. Điều này có thể tạo ra các rào cản kỹ thuật trong thương mại quốc tế, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận thị trường của các doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc tuân thủ các tiêu chuẩn này cũng thúc đẩy đổi mới công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới thường bao gồm các cam kết chặt chẽ về bảo vệ môi trường. Điều này đòi hỏi các quốc gia thành viên phải điều chỉnh chính sách và pháp luật nội địa để tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế.

Chẳng hạn, doanh nghiệp Việt Nam khi tham gia các FTA này cần quản lý hiệu quả tài nguyên thiên nhiên và cập nhật thường xuyên các quy định pháp luật về môi trường để đáp ứng yêu cầu xuất khẩu và tránh các tranh chấp quốc tế .​

Mặc dù biến đổi khí hậu đặt ra nhiều thách thức, nhưng cũng mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp trong việc chuyển đổi sang công nghệ xanh và phát triển bền vững. Việc đầu tư vào công nghệ thân thiện với môi trường không chỉ giúp giảm phát thải khí nhà kính mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.